17-nji topar 20 (G20) sammiti 16-njy noýabrda, Bali sammiti jarnamasynyň kabul edilmegi bilen gutardy. Häzirki çylşyrymly, agyr we barha üýtgäp durýan halkara ýagdaýy sebäpli, köp analitik Bali sammitiniň jarnamasynyň öňki G20 sammitleri ýaly kabul edilip bilinmejekdigini aýtdy. Hoster eýesi Indoneziýanyň meýilnama düzendigi habar berildi. Muňa garamazdan, gatnaşyjy ýurtlaryň ýolbaşçylary tapawutlary pragmatiki we çeýe usulda çözdüler, has ýokary wezipeden we has güýçli jogapkärçilik duýgusyndan hyzmatdaşlygy gözlediler we birnäçe möhüm ylalaşyga geldiler.

Tapawutlary aradan aýyrmak bilen umumy pikir gözlemek ruhunyň adam ösüşiniň möhüm pursatynda ýene-de bir möhüm rol oýnandygyny gördük. 1955-nji ýylda premýer-ministr Zhou Enlaý Indoneziýada geçirilen Aziýa-Afrika Bandung konferensiýasyna gatnaşanda “tapawutlary aradan aýyrmak bilen umumy pikir gözlemek” syýasatyny öňe sürdi. Bu ýörelgäni durmuşa geçirmek bilen, Bandung konferensiýasy dünýä taryhynyň döwründe döwri döredýän tapgyra öwrüldi. Bandungdan Bali şäherine, ýarym asyrdan gowrak mundan ozal has köp dürli dünýäde we köp polýarly halkara landşaftda tapawutlary saklamak bilen umumy pikir gözlemek has möhümdi. Ikitaraplaýyn gatnaşyklary çözmek we global meseleleri çözmek üçin esasy ugrukdyryjy ýörelge boldy.

Käbirleri bu sammiti “çökgünlik howpy abanýan dünýä ykdysadyýeti üçin girew” diýip atlandyrdylar. Şu nukdaýnazardan seretseň, liderleriň global ykdysady kynçylyklary çözmek üçin ýene-de bir gezek işlemek isleýändiklerini tassyklamagy, şübhesiz, üstünlikli sammiti görkezýär. Deklarasiýa, Bali sammitiniň üstünlikleriniň alamaty bolup, dünýä jemgyýetçiliginiň dünýä ykdysadyýetini we beýleki global meseleleri dogry çözmäge bolan ynamyny artdyrdy. Gowy iş üçin Indoneziýanyň prezidentine başam barmagymyzy bermeli.

Amerikan we Günbatar habar beriş serişdeleriniň köpüsi Jarnamanyň Russiýa bilen Ukrainanyň arasyndaky konflikti beýan etmegine ünsi jemledi. Käbir Amerikan habar beriş serişdeleri “ABŞ we onuň ýaranlary uly ýeňiş gazandy” diýdiler. Bu düşündirişiň diňe bir taraply bolman, eýsem düýbünden ýalňyşdygyny aýtmak gerek. Halkara ünsüni aldadýar we bu G20 sammitiniň köptaraplaýyn tagallalaryna dönüklik edýär we hormatsyzlyk edýär. Elbetde, bilesigeliji we ileri tutýan ABŞ we Günbatar jemgyýetçilik pikiri köplenç ileri tutulýan ugurlary tapawutlandyryp bilmeýär ýa-da jemgyýetçilik pikirini bilkastlaýyn bulaşdyrýar.

Jarnamanyň başynda G20-iň global ykdysady hyzmatdaşlygyň ilkinji forumdygyny we “howpsuzlyk meselelerini çözmek üçin forum däldigini” ykrar edýär. Jarnamanyň esasy mazmuny dünýä ykdysady dikelişini öňe sürmek, global kynçylyklary çözmek we güýçli, durnukly, deňagramly we öz içine alyjy ösüş üçin esas döretmekdir. Pandemiýa, howanyň ekologiýasy, sanly üýtgemeler, energiýa we azyk, maliýe, karz ýeňillikleri, köptaraplaýyn söwda ulgamy we üpjünçilik zynjyryndan başlap, ýokary hünärli we amaly pikir alyşmalar geçirildi we dürli ugurlarda hyzmatdaşlygyň möhümdigi nygtaldy. Bular iň esasy pursatlar, merjenler. Hytaýyň ukrain meselesindäki pozisiýasynyň yzygiderli, düşnükli we üýtgewsizdigini goşmaly.

Hytaýlylar DOK-ny okanlarynda, epidemiýa garşy göreşde adamlaryň agalyk etmegini goldamak, tebigat bilen sazlaşykly ýaşamak we korrupsiýa garşy doly çydamlylygymyzy tassyklamak ýaly köp tanyş sözlere we sözlere duş geler. Şeýle hem Jarnamada Hytaýyň G20 köptaraplaýyn mehanizmine goşan goşandyny görkezýän Hangzhou sammitiniň başlangyjy agzalýar. Umuman aýdanyňda, G20 global ykdysady utgaşdyrmak üçin platforma hökmünde esasy wezipesini ýerine ýetirdi we Hytaýyň görmäge umyt edýän we öňe sürmäge çalyşýan köptaraplaýynlygy nygtaldy. “Victoryeňiş” diýmek islesek, bu köptaraplaýynlygyň we ýeňiş gazanýan hyzmatdaşlygyň ýeňşidir.

Elbetde, bu ýeňişler deslapky we geljekde durmuşa geçirilmegine baglydyr. G20-de uly umytlar bar, sebäbi bu “gürleşýän dükan” däl-de, “hereket topary”. Halkara hyzmatdaşlygyň esasynyň henizem gowşakdygyny we hyzmatdaşlygyň alawyny henizem ünsli terbiýelemelidigini bellemelidiris. Ondan soň, sammitiň soňy ýurtlaryň öz borçnamalaryna hormat goýmak, has anyk çäreleri görmek we DOK-da görkezilen anyk ugra laýyklykda has görnükli netijelere ymtylmak üçin başlangyç bolmaly. Esasy ýurtlar, hususan-da, görelde alyp, dünýä has ynam we güýç goşmaly.

G20 sammitiniň çäginde Russiýada öndürilen raketa Ukraina serhediniň golaýyndaky Polşanyň obasyna gondy we iki adam öldi. Duýdansyz bolan waka güýçlenmek we G20 gün tertibine bozulmak gorkusyny döretdi. Muňa garamazdan, degişli ýurtlaryň beren jogaby birneme rasional we asuda boldy we umumy jebisligi saklamak bilen G20 birneme gutardy. Bu waka dünýäni parahatçylygyň we ösüşiň ähmiýetini ýene bir gezek ýatladýar we Bali sammitinde gazanylan ylalaşyk adamzadyň parahatçylygyny we ösüşini gazanmak üçin möhüm ähmiýete eýe.